Drogi Nauczycielu, bycie pedagogiem jest pewnego rodzaju nobilitacją i powołaniem .Wymaga szczególnych predyspozycji natury psychologicznej , kultury osobistej , ogromnej wiedzy ogólnej oraz bezustannej pracy nad sobą.
Janusz Korczak w swoich dziełach wielokrotnie podkreślał, że: -” wychowanie to proces twórczy… a nauczyciel to przede wszystkim osoba, która powinna prowadzić nieustanną refleksję nad samym sobą ….. nauczyciel powinien przede wszystkim posiadać postawę pełną szacunku wobec dziecka i jego potrzeb. Czasem wystarczy, by dobry uśmiech i ciepłe spojrzenie wyciszyły nerwy dziecka, które nosi rozmaity bagaż doświadczeń nie tylko szkolnych, ale także rówieśniczych i rodzinnych. Dobry nauczyciel , tak kieruje rozwojem dziecka, aby umiejętnie nauczyło się godnie żyć i aby mogło w przyszłości swą godność zachować” (Pindera , Wojciechowski , 2003 ).
Drodzy Nauczyciele, jesteście dla swoich podopiecznych wielkim autorytetem . Każde dziecko jest inne i wymaga zindywidualizowanego podejścia. W każdej grupie znajdą się takie ,które będą potrzebować więcej Waszej uwagi i wyrozumiałości.
Dzieci jąkające się , obok – nieśmiałych , z ryzykiem dysleksji , czy nadpobudliwe psychoruchowo , są właśnie taką grupą , które wymagają szczególnego „ przytulenia „ w procesie wychowawczo-dydaktycznym i nie tylko.
Dzieci jąkające się są bardzo wrażliwe emocjonalnie . W stanie napięcia emocjonalnego ,często tracą kontrolę w swobodnym i płynnym mówieniu . Wtedy przeżywają stres , który zabiera im odwagę i pewność siebie.
Rozwijająca się świadomość dziecka, może doprowadzić do ukrywania swoich trudności. Dziecko zaczyna niepokoić się swoją mową i stara się temu przeciwdziałać. Walcząc z jąkaniem , unika mówienia i zamyka się w sobie. W konsekwencji, pojawia się lęk przed reakcją otoczenia. Frustracja i strach obecne już na wczesnych etapach jąkania przyczyniają się do nasilenia trudności i powstawania niepokojących zmian w zachowaniu – min. wycofywania się z kontaktów werbalnych.
Czym jest jąkanie ?
Jąkanie to zaburzenie płynności tempa i rytmu mowy spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Bardzo trafnie J. Sheehan, porównał jąkanie do góry lodowej . Nad powierzchnią wody obserwujemy objawy zewnętrzne tzw. jawne, które słyszymy i widzimy. Należą do nich: potknięcia w mówieniu typu powtarzanie sylab, przeciąganie głosek lub bloki z towarzyszącym napięciem mięśni twarzy (np. mrużenie oczu, drżenie żuchwy), a także współruchy w ciele. Pod powierzchnią wody są ukryte objawy jąkania , związane z naszymi myślami i emocjami. Osoba jąkająca się ukrywa przed całym światem ze się jąka. Ma poczucie winy i wstydu. Pozbawia się poczucia własnej wartości i godności. Zaniża swoją samoocenę .Powstaje u niej lęk przed mówieniem . Towarzyszą temu często, objawy somatyczne typu: ból brzucha, ból głowy czy drżenie rąk ( Byrne, 1989).
Drogi Nauczycielu , właśnie Ty możesz mieć bardzo duży wpływ na ograniczenie powstawania tzw „ ukrytych objawów jąkania „ u swojego podopiecznego !
- Jeśli pracujesz z dzieckiem w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym postępuj tak , aby nie uświadomiło sobie niepłynności w mówieniu, (dopóki nie jesteś pewny , czy dziecko wie że się jąka , nie używaj tego słowa – dziecko może nie być świadome swoich trudności )
- Nie mów do dziecka : „ zwolnij „ , „mów spokojniej „ , „ weź głęboki oddech „…itp. ( te proste rady mogą być przez niego odbierane jako poniżające )
- Nie przerywaj wypowiedzi dziecka , pozwól mu wypowiedzieć się do końca, nie mów za niego, utrzymuj z nim kontakt wzrokowy
- Nie reaguj w sposób bezpośredni, możesz mu pomóc pośrednio – odwracając uwagę od jego trudności i rozładowując napięcie np. zmień temat rozmowy , powiedz coś śmiesznego …
- Traktuj dziecko jąkające się na równi z innymi, nie wyróżniaj je negatywnie z powodu jąkania
- Słuchaj uważnie, co ma do powiedzenia dziecko jąkające się , pozostaw tyle czasu , ile potrzebuje na swobodną wypowiedź, nie koncentruj się nad tym jak mówi , ale nad tym co mówi !!!
- Bądź przykładem dla całej grupy – jak słuchać cierpliwie , bądź empatyczny i uważny
- Nie bój się dziecka jąkającego się , tylko dlatego ,że się jąka
- „Odczaruj „ jąkanie , aby ten problem nie stał się tematem „tabu „ , to jest trudność której nie należy się wstydzić , mówimy o niej tak jak o innych sprawach – ktoś ma wadę wzroku , ktoś ma wadę wymowy ( podkreśl ,że każdy ma jakieś trudności i nikt nie jest doskonały – Ty też )
- Wyjaśnij jąkającemu się dziecku ( i tym samym innym ) , że jąkanie nie stanowi problemu ,że nie jest niczym złym i że w pełni je akceptujesz i jego samego !!!
- Nie stwarzaj sytuacji presji, pośpiechu , dziecko nie musi mówić płynnie i szybko, pozwól mu popełniać błędy
- Zredukuj własne zniecierpliwienie i niepokój, nie przyjmuj postawy politowania, bowiem najgorszą rzeczą w przypadku jąkania jest strach przed nim i przed reakcją otoczenia
- Otocz dziecko szczególną tolerancją wobec jego trudności w mówieniu, stwarzaj w pracy dydaktycznej sytuacje, które umożliwią odniesienie sukcesu i zapewnią poczucie bezpieczeństwa, doceniaj wysiłek , nagradzaj i wzmacniaj mocne jego strony
- Pochwal dziecko przy całej grupie za coś w czym jest dobre, dlaczego jest wyjątkowe , w czym odnosi sukcesy
- Zaangażuj dziecko w nobilitujące zadania np. niech będzie dyżurnym lub twoim asystentem ….
- Dostosuj metody i formy pracy do potrzeb i możliwości dziecka jąkającego się – jego rozwój psychomotoryczny , może rozwijać się nieharmonijnie
- dostosuj formę obiektywnego oceniania do faktycznych umiejętności dziecka , jego zaangażowania i pracy jaką wykonał, nie oceniaj jego trudności w mówieniu , one często odbierają możliwość pokazania swoich zasobów i mocnych stron (daj alternatywę i szansę wykazania się np. w rysowaniu , w tańcu czy innych zadaniach nie obciążających go werbalnie …)
- Nie pozwól, by dziecko jąkające się wycofywało się z kontaktów społecznych i ograniczało swoją aktywność ( tym bardziej powinno brać czynny udział w różnego rodzaju integracji grupowej np. w wycieczkach, w przedstawieniach ,w różnych uroczystościach przedszkolnych ) – zrób wszystko by poczuło się potrzebne w społeczności rówieśniczej
- Bądź dobrym wzorem , jeśli chodzi o mówienie, zwolnij tempo mówienia, stosuj przerwy, używaj zrozumiale słowa , ale jednocześnie podkreśl , że nikt nie mówi doskonale , że Tobie też zdarzają się „ potknięcia „ , przejęzyczenia itp….
- Możesz porozmawiać w cztery oczy z jąkającym się dzieckiem o tym, co możesz zrobić by poczuło się dobrze w grupie
- Zredukuj liczbę pytań , które zadajesz dziecku, raczej komentuj to co ono powiedziało, by miało poczucie że jest słuchane , zrozumiane i akceptowane
- Nie wyrywaj nagle dziecko do odpowiedzi , nie przygotowane będzie narażone na dodatkowy niepotrzebny stres
- Nie irytuj się , gdy twój podopieczny jąkający się w pewnych sytuacjach mówi płynnie a w innych – bardzo się jąka ( dziecko nie udaje , nie oszukuje ) – taka jest specyfika tego zaburzenia mowy , które uzależnione jest od kontekstu komunikacyjnego
- Przedstaw swoim wychowankom swój „dekalog wartości”, ( konsekwentnie piętnuj zachowania agresywne i złośliwe wobec słabszych )
- Naucz dzieci słuchać siebie nawzajem i przestrzegać zasady wypowiadania się po kolei
- Propaguj wiedzę o jąkaniu wśród nauczycieli i nie tylko , podziel się swoimi doświadczeniami , rozdawaj ulotki i broszurki na temat jąkania
- Bądź w stałym kontakcie z rodzicami dziecka i ze specjalistami ; logopedą lub psychologiem ( na terenie przedszkola można wspólnie ustalić różne formy oddziaływań terapeutycznych )
- Poleć rodzicom instytucje zajmujące się tym problemem oraz strony internetowe, które mogą być dodatkowym źródłem informacji o jąkaniu ( np. www. Demostenes. eu , wortal poświęcony jąkaniu oraz www. jąkanie. Info. pl )
- Przeczytaj książkę : „ Życie z zacięciem – Integralny przewodnik po jąkaniu „ , Wydawnictwo Edukacyjne , Kraków 2017r
Literatura :
- Byrne L. ( 1989 )„ Pomówmy o zacinaniu „ , W-wa , PZWL
- Dell C.W.Jr. ( 2016 ) , Terapia jąkania dzieci w młodszym wieku szkolnym. Podręcznik dla logopedów , przeł. L. Jankowska – Szafarska, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków
- , Nauczyciel i szkoła
- Węsierska K. , Jeziorczak B. ( 2011) , Czy moje dziecko się jąka , Centrum Logopedyczne , Katowice
- Życie z zacięciem . Integralny przewodnik po jąkaniu, ( 2017 ), red .K. Kupiec, L. Jankowska-Szafarska, B. Suligowska, R. Kara, Wydawnictwo Edukacyjne , Kraków
Opracowała Beata Suligowska – logopeda , pracownik Specjalistycznej Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Krakowie przy ul. Popławskiego 17, wolontariuszka i mentorka w Krakowskim Klubie „ J „ , przy Fundacji „Frogos” , prowadzi terapię jąkania dzieci, młodzieży i dorosłych w formie indywidualnej i grupowej.
