Apel do Rodziców dzieci jąkających się

Psychoedukacja  rodziców

Drogi Rodzicu , kiedy  przychodzisz do nas specjalistów z prośbą o pomoc , jesteś często pełen negatywnych myśli i uczuć. Dominuje w Tobie bezradność, lęk, wstyd, poczucie winy itp. Pojawia się też frustracja , która często wynika z odczuwania presji otoczenia, a które wymaga od nas i naszych  dzieci zachowań tzw. akceptowanych. Dlatego właśnie psychoedukacja jako pierwsza pomoże Ci  poradzić sobie z negatywnymi uczuciami. Dostarczy  wiedzę nt. etiologii i patomechanizmu pogłębiania się objawów jąkania. Im więcej dowiesz się o jąkaniu , tym bardziej będziesz przygotowany na to , jak sobie  poradzić z jąkaniem u dziecka i tym samym wyciszą się twoje  negatywne emocje. Musisz wiedzieć ,  że aby pomóc dziecku, musi najpierw pomóc sobie. Dlatego tak ważne jest na początku terapii uświadomienie sobie ,  iż  bezwarunkowa akceptacja i miłość do dziecka, jest fundamentem sukcesu nie tylko w terapii ale i  całego  przyszłego jego życia.  Dopóki dziecko będzie czuło presję, że musi mówić płynnie i być doskonałe, dopóty będzie się jąkać i czuć nieszczęśliwe.

         Małe dziecko musi nauczyć się bardzo wielu rzeczy. Musi opanować umiejętność chodzenia, mówienia, jedzenia itp. Wszystkie podstawowe umiejętności wymagają wielu skoordynowanych ruchów z udziałem mózgu i całego organizmu. Rozwój wymaga czasu. Mowa również,  nie rozwija się z dnia na dzień. Jest bardzo skomplikowanym procesem. Wymaga od dziecka znajomości odpowiednich dźwięków i ułożenia ich w słowa, oraz kontroli oddechu.     Krytyczny okres w rozwoju mowy dziecka przypada przeważnie na 2-3 rok życia, kiedy to dziecko przechodzi od etapu wypowiedzi jednowyrazowych do prostych zdań. W tym okresie , kiedy rozwój językowy jest wyjątkowo gwałtowny,  większość dzieci jeszcze przed ukończeniem 5 roku życia , przechodzi przez okres rozwojowej  niepłynności.

            U dużej grupy przedszkolaków , które zaczynają się jąkać, objawy z czasem całkowicie ustępują  . To zjawisko określane jest mianem naturalnego ustępowania jąkania i dokonuje się samoistnie lub przy wsparciu terapeutycznym (Yairi & Ambrose, 2013). Czworo na pięcioro jąkających się dzieci upora się z tym problemem. ( Mielewska, A., & Węsierska, K. 2014). )

Jednym z trudniejszych zadań  stojących przed  logopedą  jest poinformowanie rodzica  , iż nie jest możliwe udzielenie gwarancji, że ich dziecko przestanie się całkowicie jąkać. Jąkanie jest bardzo specyficzne . Potrafi zniknąć na dłuższy czas i znowu się pojawić.  Wdrożenie odpowiednich działań o charakterze profilaktycznym ,  znacząco zredukuje  ryzyko utrwalania się lub ewentualnego nasilania objawów jąkania.   Szanse na efekty postępowania logopedycznego są tym większe , im większe mają  rodzice zaufanie do terapeuty.

                                               Czym zatem jest  jąkanie ?

         Jąkanie to zaburzenie płynności tempa i rytmu mowy spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Bardzo trafnie J. Sheehan, porównał jąkanie do góry lodowej (Byrne R.,1989 ).  Nad powierzchnią wody obserwujemy objawy zewnętrzne tzw. jawne, które słyszymy i widzimy. Należą do nich: potknięcia w mówieniu typu powtarzanie sylab, przeciąganie głosek lub bloki z towarzyszącym napięciem mięśni twarzy (np. mrużenie oczu, drżenie żuchwy), a także współruchy w ciele. Pod powierzchnią wody ukryte są objawy związane z naszą psychiką. Osoba jąkająca się ukrywa przed całym światem ze się jąka. Ma poczucie winy i wstydu. Pozbawia się poczucia własnej wartości i godności. Zaniża swoją samoocenę .Powstaje u niej z czasem ,  lęk  przed mówieniem . Towarzyszą temu często, objawy somatyczne typu: ból brzucha, ból głowy czy drżenie rąk.

                                               Przyczyny jąkania.

         Wieloletnie badania nad etiologią jąkania nie przyniosły jednoznacznej odpowiedzi.  Jąkanie jest uznawane obecnie za neurorozwojowe zaburzenie o niejednorodnej – wieloczynnikowej etiologii  (Smith & Kelly, 1997).  Badacze od lat intensywnie poszukują odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki odgrywają rolę w rozwoju zaburzenia, i które z nich mogą być pomocne w prognozowaniu  ewentualnego ustępowania bądź nasilania się objawów. Jąka się okolo 1 % dorosłych, wśród dzieci jąkanie występuje u około 5 % populacji (  Mielewska, A., & Węsierska, K. 2014).

                                    Kiedy  można mówić o ryzyku jąkania ?

         Do niepokojących objawów , które możemy zaobserwować u dzieci zaliczymy :

• powtórzenia dźwięków, sylab i wyrazów , lecz o większym nasileniu i większej częstotliwości np. zamiast jednokrotnego lub dwukrotnego powtórzenia sylaby mogą one powtarzać ją cztery lub pięć razy : „ Mo-mo-mo-mo-mogę to dostać ?„
• dłuższe pauzy, zatrzymywanie toku mowy
• przeciąganie dźwięków np. „Mmmmmmamusiu, to jest mmmmmoja piłka „
• nieregularne oddychanie podczas mówienia, przyspieszone tempo mówienia
• niedojrzałość emocjonalną, nieśmiałość, małą ekspresję słowną
• zwiększone napięcie emocjonalne, ponieważ dodatkowo pojawia się u dzieci reakcja na ich niepłynność ( zakłopotanie, negatywne nastawienie do samego siebie, lęk przed mówieniem … )
• zwiększone napięcie mięśniowe ( mrużenie lub przymykanie oczu, napięcie mięśni twarzy, skurcze warg, tiki, współruchy… )
• wydłużanie się okresów  niepłynności a skracanie się okresów samoczynnej poprawy

         Świat dziecka ; to co myśli, czuje i jak działa –zależy od reakcji najbliższego otoczenia na jego poczynania. Dziecko przyzwyczaja się do reakcji na to, co mówi i jak mówi. Gdy doświadcza akceptacji ze strony dorosłych, rozwija zaufanie do siebie samego i chęć kontaktu werbalnego z innymi. Gdy doświadcza braku akceptacji i niepokój ze strony rodziców, traci zaufanie do własnej mowy i z czasem, uświadamia sobie swoje trudności.

            Rozwijająca się świadomość dziecka może doprowadzić do ukrywania swoich trudności. Dziecko zaczyna wówczas niepokoić się swoją mową i stara się temu przeciwdziałać. Walcząc z jąkaniem , z czasem unika mówienia i zamyka się w sobie. W konsekwencji, pojawia się  lęk przed reakcją otoczenia. Frustracja i strach obecne już na wczesnych etapach jąkania  z czasem  przyczyniają się do nasilenia zaburzenia i powstawania niepokojących zmian w  zachowaniu .

            Praktyczne rady dla rodziców dzieci jąkających się :

• Słuchaj uważnie to, co dziecko ma do powiedzenia ( nie koncentruj się na tym jak mówi , ale na tym co mówi ! )
• Zredukuj swój niepokój, bądź cierpliwy
• Nie mów dziecku : Nie jąkaj się !!!
• Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie
• Podczas rozmowy utrzymuj z nim kontakt wzrokowy
• Gdy jest  nas więcej ,  mówimy wg zasady po kolei , aby każdy mógł być wysłuchany
• Nie polecaj dziecku , aby powtórzyło ,  mówiło wolniej  lub wzięło oddech
• Zredukuj liczbę przerwań i krytycznych uwag wobec mowy dziecka, częściej stosuj zachęty i pochwały
• Zwróć uwagę na własną mowę :
  • Czy nie mówisz za szybko ?
  • Jak dalece skomplikowana jest twoja mowa ?

( np. czy nie używasz trudnych i niezrozumiałych dla dziecka słów ) Czy nie jesteś zbyt natarczywy ? ( np. czy nie za często zadajesz pytania )

• Rozmawiaj z dzieckiem o jego potrzebach, problemach (nawet o jąkaniu, jeśli jest tego świadome – jąkanie nie może być tematem tabu , to jest trudność której nie należy się wstydzić , mówimy o niej tak jak o innych sprawach )
• Wyjaśnij potrzeby dziecka innym członkom rodziny
• Reaguj tak samo gdy dziecko jąka się i gdy mówi płynnie
• Jeśli dziecko walczy z wypowiedzeniem danego słowa, odwróć jego uwagę od trudności w mówieniu (przytul, uspokój, rozwesel  itp. )
• Izoluj dziecko od konfliktów domowych , zapewnij mu poczucie bezpieczeństwa
• Minimalizuj stres i napięcie, stosuj różne formy relaksacji
• Zadbaj o regularny tryb życia dziecka ( odpowiednią ilość snu, o właściwie zorganizowany wolny czas itp. )
• Zadbaj o zdrowie fizyczne dziecka ( każde leczenie farmakologiczne jest dużym obciążeniem dla układu nerwowego dziecka )
• Ogranicz do minimum oglądanie przez dziecko telewizji i gier komputerowych
• Nie przestawiaj dziecka leworęcznego na praworęczność, bez konsultacji z psychologiem
• Nie mów o trudnościach dziecka w jego obecności
• Nie wymagaj od dziecka zbyt wiele , nie bądź perfekcyjny
• Zachowaj zdrową dyscyplinę w wychowaniu dziecka i jednocześnie okazuj mu swoją miłość i akceptację
• Buduj pozytywną samoocenę dziecka i wiarę w siebie , doceniaj jego mocne strony
• Pozwól mu wyrażać swoje uczucia i emocje
• Poświęć dziecku ok  20 minut dziennie i pozwól by przejęło inicjatywę (niech to będzie specjalny czas który poświęcasz tylko jemu ,  może to być też np. wspólny spacer, czytanie książki , zabawa tematyczna …)
• Bądź w stałym kontakcie ze specjalistą : logopedą, psychologiem lub lekarzem.
• Przeczytaj książkę : „ Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać żeby dzieci do nas mówiły „ – A.Faber i E.Mazlich . Media Rodzina of Poznań , 1998.
• Poleć innym  rodzicom   instytucje  zajmujące się tym problemem oraz strony internetowe, które mogą być dodatkowym źródłem informacji o jąkaniu ( np. www. Demostenes.eu ,  wortal poświęcony jąkaniu oraz jąkanie.info.pl  )
• Przeczytaj książkę : „ Życie z zacięciem. Integralny przewodnik po jąkaniu „ ,   2017r.  (  Wydawnictwo Edukacyjne –   Kraków ), 

         Jąkanie to tylko inny sposób wypowiadania się . Nie przekreśla ono potencjału i możliwości,  które tkwią w osobie jąkającej się. Badania dowodzą, że osoby jąkające się ,  są równie inteligentne ,  twórcze w działaniu i zdolne do wielkich osiągnięć jak – nie jąkające się.

                 Drogi rodzicu,  zadbaj zatem o to , aby dziecko osiągnęło sukces na jakimś polu np. pływanie, piłka nożna czy  taniec.  Często podkreślaj jego dużą wiedzę na dany temat ,jego  zdolności i umiejętności  z różnych dziedzin. . Dziecko ,które odnosi sukces i ma wsparcie w rodzinie, staje się pewniejsze  siebie, jest mniej podatne na rozwinięcie się jąkania  i ma większe szanse na osiąganie w przyszłości  sukcesów życiowych.

                                               Świadectwo matki dziecka jąkającego się

Amerykanka Doreen Lenz Holte – matka jąkającego się nastolatka, która w książce „Głos odzyskany…” opisała zmagania swojej rodziny z problemem jąkania, daje innym rodzicom następującą radę: „im mniej życie jąkających się dzieci skupiać się będzie na ich problemach z mową oraz im więcej skupiać się będzie na ich pasjach i zainteresowaniach, tym bardziej prawdopodobne jest, że zaczną używać naturalnej mowy, a nawet doświadczą spontanicznego wyzdrowienia” (2016: 94).

         Ta bardzo pouczająca i potrzebna książka,  pokazuje jak często –  my  dorośli , chcąc na siłę uszczęśliwiać nasze dziecko, nieświadomie je unieszczęśliwiamy.   Książka obnaża to, co jest nieskuteczne w terapii dziecka jąkającego się i jego rodziny. Pokazuje jak nadmierny niepokój rodziców o dziecko oraz ich brak akceptacji  na niedoskonały jego sposób mówienia , może doprowadzić  nawet do zupełnego milczenia dziecka. Ponadto, sugeruje ,aby        skoncentrować  się na budowaniu wewnętrznej  siły i pewności  dziecka   bardziej niż na  upłynnianiu  jego mowy. Zachęca rodzica , by częściej zachwycał  się dzieckiem  i  robił wszystko , aby mogło poczuć się bezpiecznie i wyjątkowo w jego obecności , oraz mogło wypowiadać się  swobodnie , bez względu na swoje trudności w mówieniu.

Wybrane  fragmenty świadectw osób jąkających się , skierowane  min do rodziców dzieci jąkających się :

Charles Vin Riper ( 1990r. ) to jeden z największych autorytetów w terapii jąkania na świecie.  Sam borykał się ze swoim jąkaniem przez całe  życie. Przed śmiercią napisał „ Testament „ w którym min doszedł do wniosku że :

• Większość dzieci, które zaczęły się jąkać odzyskają płynność mowy w toku dojrzewania albo dlatego, że nie zareagują na te trudności poprzez napięcie czy unikanie (reakcję walki lub ucieczki)
• Ci zaś, którzy zareagują napięciem lub próbami unikania trudności, a dzieje się tak w związku z odczuwaną frustracją lub w obawie przed karą, prawdopodobnie będą jąkali się w jakimś stopniu przez resztę swojego życia, niezależnie od rodzaju terapii jakiej się poddadzą
• Przyjmuję, że zachowania polegające na napinaniu się i unikaniu sytuacji mówienia są wyuczone i jako takie mogą być poddane modyfikacji. Natomiast nie jest to możliwe wobec leżącego u ich podstawy zaburzenia neurofizjologicznego

• Dlatego celem terapii osób z zaawansowanym jąkaniem nie powinna być sama redukcja ilości zająknięć lub osiągnięcie całkowicie płynnej mowy. Metody upłynniania mowy mogą dość łatwo doprowadzić do chwilowego ustąpienia jąkania, ale utrzymanie tego w czasie jest prawie niemożliwe. Każdy jąkający się potrafi czasem mówić płynnie sam z siebie. To, czego nie potrafi to jak „prawidłowo” jąkać się. Podczas terapii powinien nauczyć się jąkać tak lekko i krótko, że nie będzie to zakłócało procesu porozumiewania się. Dodatkowo, kiedy odkryje, że można jąkać się bez napięcia i stosowania uników poziom frustracji i innych negatywnych emocji opadnie. ( ……….)

         (tł. L. Jankowska -Szafarska : 2015r )

Katarzyna  jest logopedą i liderką katowickiego klubu samopomocy osób jąkających się . W swoim świadectwie „ Droga do wolności w jąkaniu „ ( Zycie z zacięciem 2017r ) napisała min : – „ Zatroskana rodzina , poszukując dla mnie pomocy w postaci skutecznej terapii, nieświadomie ugruntowała we mnie negatywne postawy wobec jąkania. Jąkanie w moim mniemaniu było problemem do naprawienia. Dorastałam w przeświadczeniu, że człowiek wykształcony nie może się jąkać. Dlatego tak źle czułam się w bloku, unikałam ludzi, uciekałam z lekcji w szkole. Podczas trudności w mówieniu przed oczami stawały mi najczęściej zmartwione , zakłopotane twarze moich bliskich. Nie obarczam rodziców winą . Zrobili to , na co pozwalała im wiedza, doświadczenie , warunki i możliwości , jakimi dysponowali w tamtym momencie życia……Moje własne dzieciństwo pozwoliło mi zrozumieć , jak ogromna jest rola rodzica w sposobie, w jaki dziecko zaczyna interpretować swoją niepłynność. Należy pamiętać , że to, co mówimy do dzieci , z czasem staje się ich głosem wewnętrznym. Dlatego tak ważna jest pełna miłości akceptacja okazywana przez rodzica jąkającemu się dziecku. Akceptacja w spojrzeniu, postawie ciała, mimice twarzy. Akceptacja werbalna. Co nie znaczy ,że na akceptacji poprzestajemy. Jest bazą wyjściową do wszelkich dalszych oddziaływań…….Pamiętam swoje odczucia , kiedy parę lat temu uczestniczyłam w szkoleniu prowadzonym przez Petera Schneidera. To twórca metody Mini – KIDS, której nazwa powstała od skrótu „ Dzieciom wolno się jąkać „

         Kamil jest programistą i współredaktorem książki „Życie z Zacięciem „ ( 2017r ) .  Jest  jednym z liderów krakowskiego klubu samopomocy osób jąkających się . W swoim świadectwie : „ Jąkaj się i podążaj naprzód „ napisał min :

– „ Był długi okres czasu w moim życiu w którym uważałem, że “moje jąkanie to ja”. Jąkanie było moim największym życiowym problemem z którym walczyłem jak z najgorszym wrogiem. Już w dzieciństwie rodzice bardzo przejmowali się moim jąkaniem. Jąkanie było złe i “jąkać się” oznaczało coś złego. Z czasem doprowadziło to u mnie do tego, że lepiej było nie powiedzieć czegoś wcale ,niż się jąkać. ………Wydaje mi się, że każdy ma jakieś złe wspomnienia z dzieciństwa. Moimi najgorszymi były te, gdzie bardzo chciałem coś powiedzieć ,a nie mogłem. Moi rodzice bardzo mnie kochali, ale nie moje jąkanie. Uznawali je za wadę i już od najmłodszych lat chodzili ze mną do różnej maści specjalistów – na lekarzach i logopedach zaczynając, a kończąc na bioenergoterapeutach i znachorach. Chyba na niewiele się to zdało, ale utwierdzało mnie w przekonaniu, że z moim jąkaniem trzeba walczyć…….gdy mówiłem do rodziców jąkając się , słyszałem zwykle:

“Mów wolniej”

“Zrób wdech”

“Nie jąkaj się”

“No, powiedz to wreszcie”

“Nie ćwiczysz”

“Za mało ćwiczysz”

“Nie starasz się”

Jestem w stanie zrozumieć leżącą u podnóży tego zachowania chęć pomocy, niestety skutek był odwrotny. Zawsze gdy miałem coś powiedzieć do rodziców ,bardziej koncentrowałem się na tym, żeby się nie jąkać niż na tym co chciałem powiedzieć. Im dłużej mówiłem, tym bardziej czułem zbliżające się uwagi, co do mojego mówienia……..Żyłem sobie z moim jąkaniem przez jakieś 20 lat. Cały czas z nim walczyłem, albo ktoś inny z nim walczył. Cały czas wiedziałem, że się jąkam i robiłem uniki……..Na szczęście dla mnie,  spotkałem osoby z Krakowskiego Klubu J i w końcu zaczęły się dobre zmiany….Dzisiaj wiem, że moje jąkanie to nie ja. Inaczej mówiąc, moje jąkanie mnie nie określa, nie definiuje….Gdy teraz patrzę wstecz, to chyba najważniejszym krokiem na mojej drodze było zaakceptowanie swojego jąkania. Przy czym zaakceptowanie , nie oznacza nie robienie niczego w tym kierunku. Sądzę (staramy się też szerzyć tę tezę przez Klub J), że aby uwolnić się od brzemienia swojego jąkania trzeba najpierw je zaakceptować….Dziś patrzę pozytywnie na świat ….Pamiętam jak trudne było dla mnie powiedzenie tego wszystkiego, swoim rodzicom. …. powiedziałem im dokładnie te słowa  : – Tak mówię. Jąkam się i będę się jąkać. Jak nie chcecie słuchać mojego jąkania, to nie musicie mnie słuchać. Przyjęli to z lekkim szokiem, ale ze zrozumieniem. Dziś gdy z nimi rozmawiam już nie muszę się przejmować, że będą mnie poprawiać. To ogromna ulga. Serdecznie polecam wszystkim rodzicom, żeby ważniejsze dla nich było to co mówi ich dziecko, niż to że się jąka…..Wiem, że cokolwiek będę chciał osiągnąć w życiu, osiągnę niezależnie od tego czy będę się jąkał czy nie „

Literatura : 

1. Byrne R.,1989, Pomówmy o zacinaniu, przeł. T. Zaleski, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
2. Lenz Holte, D. (2016). Głos odzyskany. Poradnik dla rodziców dzieci jąkających się. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.  
3. Mielewska, A., & Węsierska, K. (2014). Zastosowanie metod Palin PCI i Lidcombe Program w terapii jąkania wczesnodziecięcego. In J. Skibska (ed.), Wspieranie rozwoju małego dziecka  (pp.93–120). Bielsko-Biała – Kraków: Wydawnictwo Naukowe ATH, Wydawnictwo LIBRON.
4. Smith, A., & Kelly, E. (1997). Stuttering: A dynamic Multifactorial Model. In R.E. Curlee & G.M. Siegel (Eds.), Nature and Treatment of Stuttering. New Directions pp. 204–217. Boston: Pearson.
5. Yairi, E., & Ambrose, N. (2013). Epidemiology of stuttering: 21st century advances. Journal of Fluency Disorders, 38, 66–87.
6.  A.Faber i E.Mazlich .  Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać żeby dzieci do nas mówiły „ – Media Rodzina of Poznań , 1998.
7. Van Riper Ch. ( 1990 ) , Final thoughts about stuttering, tł. L. Jankowska – Szafarska : Materiały dla studentów Podyplomowych Studiów Logopedycznych na Krakowskiej Akademii Frycza Modrzewskiego , 2015r
8. L. Jankowska-Szafarska, B. Suligowska, R. Kara , K. Kupiec  . “Życie z zacięciem. Integralny przewodnik po jąkaniu „ ,   2017r.    Wydawnictwo Edukacyjne –   Kraków
9. Pod red. W. Papugowej , (2019 ) . “ Przedszkolak – książka dla nauczycieli i rodziców “ Wydawnictwo  Bliżej Przedszkola

            Opracowała Beata Suligowska – logopeda ,   pracownik Specjalistycznej Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Krakowie przy ul. Popławskiego 17,  wolontariuszka i mentorka w  krakowskim  Klubie „ J „  ,  przy Fundacji „Frogos”  ,  prowadzi terapię jąkania dzieci, młodzieży i dorosłych w formie  indywidualnej i grupowej.