ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zaburzenie neurobiologiczne, w którym mamy do czynienia z nieprawidłowym stężeniem dopaminy w mózgu, co wpływa na zdolność do utrzymywania uwagi, poziom aktywności, impulsywność, procesy hamowania, funkcje wykonawcze, a nierzadko również na regulację emocji i umiejętności społeczne. W funkcjonowaniu osób z ADHD – zwanym zespołem hiperkinetycznym lub zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – może dominować wzmożona ruchliwość lub trudności w zakresie uwagi albo współwystępują oba komponenty. Najczęściej osoby z ADHD prezentują trudności w następujących obszarach:
- uwaga (trudno jest im się skupić na zadaniach, zapominają o ważnych rzeczach, gubią rzeczy, łatwo się rozpraszają),
- impulsywność (podejmują decyzje bez zastanowienia, mają trudność z powstrzymaniem reakcji),
- organizacja czasu (trudność z planowaniem, przewidywaniem ile czasu zajmie dana czynność, dotrzymywaniem terminów),
- emocje (zwykle przeżywają je bardzo intensywnie, trudno jest im się uspokoić, co często wpływa na jakość relacji społecznych),
- aktywność (najczęściej jest nadmiarowa, szczególnie gdy okoliczności wymagają bezruchu lub milczenia),
- pamięć (mają trudność z utrzymaniem informacji w pamięci roboczej i z zapamiętywaniem),
- motywacja (zadania wymagające długotrwałego wysiłku jawią im się jako zbyt trudne).
ADHD zazwyczaj łatwo jest dostrzec, szczególnie gdy mamy do czynienia z bardzo ruchliwym przedszkolakiem czy uczniem młodszych klas, jednak z biegiem lat obraz ucznia z nadpobudliwością psychoruchową zmienia się i wśród nastolatków częściej będziemy mieć do czynienia z wewnętrznym niepokojem, który zastąpił dziecięcą wzmożoną ruchliwość. Nastolatek z ADHD może mieć trudność z planowaniem i organizowaniem aktywności, z wyborem i realizacją celów. Zdarza się, że popełnia liczne “nieuważne” błędy w pracach, nie kończy ich, co skutkuje gorszymi niż potencjalne wynikami w nauce. Te trudności, w połączeniu z niską umiejętnością rozwiązywania problemów, mogą wpływać na obniżenie samooceny. Dodatkowo, intensywność emocji oraz obniżona zdolność do hamowania
i samoregulacji sprawiają, że piętrzą się trudności związane z relacjami społecznymi. Jednak, żeby nie patrzeć na ADHD jedynie jak na źródło kłopotów trzeba zaznaczyć, że z nadpobudliwością często idą w parze m.in. wielozadaniowość, kreatywność, szybkość myślenia oraz zdolność znajdowania wielu alternatywnych rozwiązań i dostrzegania związków tam, gdzie ich na pierwszy rzut oka nie widać (tzw. myślenie dywergencyjne).
To wszystko sprawia, że osoby z ADHD potrzebują wsparcia w obszarze edukacyjno-zawodowym. Podczas indywidualnej pracy warto pochylić się nad następującymi kwestiami:
- zainteresowania i zasoby (zawsze warto odkryć mocne strony i kompetencje, a poza tym gdy w grę wchodzi pasja dużo łatwiej się skoncentrować),
- rozwijanie umiejętności organizacyjnych (pomocne może się okazać dzielenie zadań na etapy oraz pokazanie jak wykorzystać kalendarze, listy zadań, ale też najnowszą technologię do planowania, zarządzania codziennymi zadaniami, utrzymywania porządku itp.),
- planowanie i ustalanie celów (żeby były realistyczne i żeby w dążeniu do nich skoncentrować się na priorytetach),
- monitorowanie postępów (wszak dostrzeganie sukcesów działa motywująco),
- trening umiejętności społecznych (jako pomoc w budowaniu relacji, ale też rozwijanie kompetencji miękkich),
- techniki zarządzania stresem (choćby relaksacja czy aktywność fizyczna),
- edukacja na temat ADHD (kto wie czy to nie jest najważniejsze – samoświadomość ma moc!).
Biorąc pod uwagę specyfikę funkcjonowania osób z ADHD można pokusić się o sformułowanie pewnych wskazówek dotyczących zawodów, które mogłyby być przez te osoby preferowane. Po pierwsze warto wziąć pod uwagę profesje, które bazują na pasji, szybkim i intensywnym działaniu oraz dość szybkich efektach tj. sportowiec, trener, strażak, policjant, detektyw, pedagog, lekarz, dziennikarz, ale również informatyk (branża IT ma w swoich szeregach wiele osób z ADHD). Osoby z ADHD często lepiej niż inni tolerują zmiany, dlatego mogą dobrze się odnaleźć w zawodach wymagających elastyczności, w których dominuje dynamika i różnorodność, takich jak: aktor, reporter, handlowiec, fryzjer. Ponadto warto poszukać wśród zawodów, które wymagają kreatywności, wizjonerstwa, wyjścia poza schemat oraz wrażliwości i wyobraźni czyli zawody twórcze, artystyczne np. projektant, grafik, architekt, ale też nauczyciel, coach itp. Okazać się również może, że własny biznes albo wolny zawód będzie tym, co da wiele satysfakcji osobie z ADHD (na przykład start-up, zwłaszcza na pierwszym etapie), jednak warto zaprosić do współpracy kogoś od “rutynowych działań i pilnowania terminów”. Potrzeby osób z ADHD mogą zaprowadzić je nawet do pracy w zawodzie mocno ustrukturyzowanym, ponieważ właśnie struktura jest tym, co pomaga w samoorganizacji.
Trudno o precyzyjny przepis na sukces edukacyjno-zawodowy osoby z ADHD, każda z nich jest inna, ma inne potrzeby i możliwości. Droga do sukcesu wiedzie poprzez ich odkrycie.
Opracowała: Joanna Turek, psycholog, pedagog specjalny, doradca zawodowy w Specjalistycznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej pn. “Krakowski Ośrodek Kariery”
Źródła:
Interwencje poznawczo – behawioralne w terapii nastolatka z ADHD – Centrum CBT
ADHD w pracy. Jak sobie radzić i gdzie szukać zatrudnienia? (zmianazawodowa.pl)
ADHD a życie zawodowe – wyzwania i zawody dostosowane do potrzeb osób z ADHD (cbt.pl)
